Vedic culture in marathi 2021 | वैदिक संस्कृती महिती मराठी

         Vedic culture in marathi 2021 | वैदिक संस्कृती महिती मराठी

सिंधु संस्कृतीच्या विनाशानंतर जी संस्कृती निर्माण झाली त्याबद्दल आपल्याला जी माहिती मिळते ती वेदांद्वारे मिळते. त्यामुळे त्या कालखंडाला वैदिक काळ असे म्हणतात. वेदांची रचना अंदाजे इ.स.पू. 2500 पासून 500 इ.स.पू. पर्यंत झाली होती . ही वैदिक संस्कृती  वैदिक कालखंड आणि वैदिकोत्तर काळापर्यंत दोन भागात विभागले गेले आहे. या काळातील सामाजिक, धार्मिक, राजकीय, सभ्यता आणि संस्कृती अतिशय अद्वितीय आणि वैज्ञानिक होती. ह्या पोस्ट मध्ये आपण वैदिक संस्कृती म्हणजेच vedic culture in marathi 2021 बद्दल माहिती जाणून घेणार आहोत . तर चला सुरू करूया ..

वैदिक सामाजिक, धार्मिक, राजकीय जीवन: vedic culture in marathi

वैदिक सामाजिक जीवन – वैदिक काळात एक सुंदर व संघटित समाज होता. समाजव्यवस्थेचा एक महत्त्वाचा घटक म्हणजे कुटुंब. कुटुंबात, गृहपतीची मानाची जागा केवळ वयोवृद्ध व्यक्तीला दिली गेली.

तो आपल्या बाईंसोबत सर्व प्रकारच्या धार्मिक कृत्ये, यज्ञ, विधी आणि हवन वगैरे करत असे. वडिलांच्या निधनानंतर, मोठा मुलगा मालमत्तेचा वारस होता. वडिलोपार्जित संपत्तीवर स्त्रियांचा कोणताही हक्क नव्हता. महिला धार्मिक समारंभात पुरुषां समवेत सामील होत असे .

विधवा पुनर्विवाहाचे कोणतेही चिन्ह नाही. आपला, घोषा, लोपामुद्रा, गार्गी, मैत्रेयी इत्यादी महिलांच्या त्या काळातील सामाजिक जीवनात महत्त्वपूर्ण स्थान होते. आर्य पोशाखात धोतर-खोडणीच्या सहाय्याने पगडी बांधणे ही एक आदरणीय गोष्ट होती. केसांना वक्र पद्धतीने बांधण्याची प्रथा प्रचलित होती. महिला कुंडल, शोभन, गजरे, अंगद, कंकण, भुजबंध इत्यादी वापरायच्या.

लोक अन्न उकळत आणि भाजत असत. अन्नात दही, दूध, तूप, फळे आणि हिरव्या भाज्या वापरल्या जात. गाय वध करणे हे पापी कृत्य होते. मेंढी आणि बकरीचे मांस वापरले जात असे. आर्यांद्वारे मीठ वापरला जात नव्हता. सोमरस पानांची परंपरा होती. घोडे स्पर्धा, कुस्ती, ध्येय, संगीत, नृत्य, वाद्ये ही मनोरंजनाची साधने होती.

ब्राह्मण, क्षत्रिय, वैश्य, शूद्र हे चार वर्ण होते. ब्रह्मचर्य, गृहस्थ, वनप्रस्थ, संन्यास हे जीवन १०० वर्षांच्या काल्पनिक भागात विभागले गेले होते. या काळात अथर्ववेद, सामवेद, यजुर्वेद संहिता रचना होती.

शूद्रांना या काळातील सामाजिक व्यवस्थेमध्ये निकृष्ट दर्जाचे पाहिले गेले. शेती, पशुसंवर्धन, उद्योग आणि व्यापार प्रचलित होते. नाणी चलनात नव्हती, तथापि निश्का, शतमान आणि कानाला यासारख्या चलन युनिट्स वापरली जात होती. शिकार, मच्छीमार, नोकर, सुतार, टॅनर, नाई, कुंभार, नट, गायक इत्यादींचे व्यवहार या युगात प्रचलित होते.

वैदिक धार्मिक स्थिती: vedic culture in marathi

वैदिक काळात देवतांची आणि निसर्गाची पूजा केल्याचा उल्लेख आहे. यामध्ये पृथ्वी, अग्नि, सोम, बृहस्पति, सरस्वती, सूर्य, सविता, मित्र, वरुण, आदिती, उषा, इंद्र, रुद्र, मारुत, परजन्य आणि पवन यांची पूजा केली गेली. सूर्य, वृषभ आणि घोडा म्हणून पूजा केली जात होती. शिव आणि विष्णूच्या पूजेबरोबरच यज्ञ, धार्मिक विधी यांनाही विशेष महत्त्व होते. बळी देण्याची प्रथा महिने व वर्षे टिकत असे.

या काळात पुनर्जन्म, कर्म आणि मोक्ष आणि तपस्वीपणाला विशेष महत्त्व प्राप्त होते. राजकीय जीवन – वैदिक राजकीय व्यवस्थेत राजा किंवा सम्राटाकडे व्यापक अधिकार होता. बर्‍याच कुटुंबांच्या एकत्रित रूपाला एक ग्राम असे म्हणत.ग्रामचे प्रमुख ग्रामिनी होते, ज्यांना दंडात्मक कायद्याची निश्चित शक्ती होती.

या वरील संस्थेच्या प्रमुखांना विश्वपती असे म्हणतात. काही वैशिष्ट्ये मिसळून जिल्हा तयार झाला. जनपतीला गोप किंवा राजा म्हणतात. गावाची संपूर्ण व्यवस्था ग्रामीण होती. राजकीय प्रवचनाबरोबरच प्रजासत्ताक आणि गणपतीचा उल्लेख आहे. वैदिक काळात राजाचे कार्य प्रजेचे रक्षण करणे, राज्य शत्रूंपासून रक्षण करणे, प्रजेला देणगी व भेटवस्तू देणे असे होते.

राजाकडे तीन अधिकारी होते, जसे की, सैनिक / ग्रामीनी  / पुजारी आणि धार्मिक नेता.  धनुष्य, तलवारी, भाले व फरस वापरले जायचे. युद्धात, विषारी बाणांचा वापर केला जात असे. युद्धात दंड, दांडी, ध्वज इत्यादींचा वापर केला जात असे.

नंतरच्या वैदिक कालखंडात सार्वभौमत्व एक सर्वोपरी राज्य होते. तेथे राजाधिराज नावाची व्यक्ती असायची, ज्याला अधीरज म्हणून ओळखले जाते. राजाच्या इच्छेनुसार गुन्हा शिक्षा झाला. राजा कोणालाही हद्दपार करू शकत असे. विशिष्ट परिस्थितीत, तो सर्वसाधारण लोकांनी निवडला होता. या काळात राजशाहीसमवेत प्रजासत्ताकाचा विकासही झाला. राजा त्याच्या सिंहासनावरुन खाली उतरला आणि त्याने ब्राह्मणाच्या पायाला स्पर्श केला.

त्यांनी धार्मिक कायद्यांचे अक्षरशः पालन केले. राजद्रोह हा एक  गुन्हा मानला जात होता, ज्यासाठी कठोर शिक्षा निश्चित होती. ब्राह्मण हत्या अक्षम्य मानली जात असे.

वैदिक कला आणि त्यांची वैशिष्ट्ये: vedic culture in marathi

वैदिक काळात विविध प्रकारच्या कला आणि शैली विकसित केल्या गेल्या. वेदांतील बहुतेक काव्यात्मक ग्रंथ धार्मिक गीताचे आहेत. यामध्ये केवळ दहाव्या मंडळाखाली काही लौकिक कविता सापडल्या आहेत. या युगात ब्रम्हचारी विद्यार्थी शक्य तितक्या वेळा ग्रंथांचे वाचन करायचे.

वेद मंत्री गुरू हे प्रथम कंथग्र होते. वैदिक स्तोत्रांचा अभ्यास, चिंतन ही गुरु-शिष्य परंपरेनुसार स्मृती म्हणून आयोजित केली गेली. या काळात लेखन कलेचा शोध लागला नव्हता. अयो घर निर्मिती या कलेत पारंगत होता.

अशा काही इमारती या काळातील ग्रंथींमध्ये आढळतात, त्यामध्ये 200 भिंत खांब व हजारो दरवाजे होते. आर्य देखील किल्ला कसा बनवायचा हेदेखील जाणत होता. शिल्पातील कुशल आर्य लोक तांबे व लोहाच्या विविध प्रकारच्या वस्तू तयार करण्यात कुशल होते. ते खूप कुशल होते. त्यांना चिलखत आणि इतर शस्त्रे बनवण्याची कला माहित होती. त्यांना युद्धासारख्या खेळाबरोबरच संगीत, वादन, नृत्यदिग्दर्शन आणि खगोलशास्त्रीय ज्ञानात विशेष रस होता.

वैदिक साहित्य :

ऋग्वेद , सामवेद, यजुर्वेद आणि अथर्ववेद – ब्राह्मण ग्रंथ, आरण्यक आणि उपनिषद या चार वेदांचा उल्लेख वैदिक साहित्याखाली करण्यात आला आहे. वेदांचे संकलन करणारे महर्षि कृष्ण द्वैपायन व्यास मानले जातात. ‘वेद’ हा शब्द संस्कृत विद्या धातू पासून आला आहे ज्याचा अर्थ ‘ज्ञान’ घेणे किंवा जाणून घेणे होय.

वेदत्रयांच्या आधी ऋग्वेद, सामवेद आणि यजुर्वेद असे पहिले तीन वेद येतात. वेदांना अपौरुषेय म्हटले आहे. शिक्षकांनी शाब्दिकपणे शिष्यांचे स्मरण केल्यामुळे वेदांना श्रुती असे म्हटले गेले आहे.

ऋग्वेद –

ऋग्वेद हा देवतांच्या स्तुतीशी संबंधित रचनांचा संग्रह आहे. ऋग्वेद मानवजातीची सर्वात जुनी निर्मिती मानली जाते. ऋग्वेद 10 भागात आयोजित केले गेले आहे. यामध्ये 2 ते 7 भाग सर्वात जुनी मानली जातात. प्रथम आणि दहावी मंडळे नंतर जोडली जातील. त्यात एकूण 1028 सुक्त आहेत. ऋग्वेदातील मंत्र निर्माता म्हणून ग्रुत्समद, विश्वामित्र, वामदेव, भारद्वाजा, अत्री आणि वशिष्ठ इत्यादिंची नावे आढळली आहेत.

यजुर्वेद –

यजुहा म्हणजे यज्ञ. यजुर्वेदात अनेक प्रकारच्या यज्ञ पद्धतींचे वर्णन केले आहे. त्याला अध्वर्यवा असेही म्हणतात. हा वेद दोन भागांमध्ये विभागलेला आहे – (१) कृष्ण यजुर्वेद (२) शुक्ल यजुर्वेद, कृष्ण यजुर्वेदाच्या चार शाखा आहेत – (१) कथक (२) कपिंथल ()) मैत्रयनी ()) तैत्तिरिया. यजुर्वेदाच्या पाचव्या शाखेला वजसनेय असे म्हणतात जे शुक्ल यजुर्वेदाच्या अंतर्गत ठेवले जाते.

सामवेद –

साम म्हणजे ‘गान’. यज्ञाच्या निमित्ताने देवतांची स्तुती करताना, सामवेदातील स्तोत्रे गातील ब्राह्मणांना उदगत म्हणतात. सामवेदेत एकूण 1810 स्तोत्रे आहेत. त्यातील बहुतेक म्हणजे ऋग्वेदिक स्तोत्रांची पुनरावृत्ती. केवळ 78 श्लोक नवीन आणि मूळ आहेत. सामवेदाला तीन शाखांमध्ये विभागले गेले आहेत- (१) कौथुम (२) रनानिया ()) जैमिनीया.

अथर्ववेद –

अथर्वषींनी अथर्व वेदांची रचना केली होती. त्याच्या दोन शाखा आहेत – (१) शौनक (२) पिपलाड . अथर्ववेद 20 अध्यायांमध्ये आयोजित केले गेले आहे. यात 731 सुक्त आणि सुमारे 6000 मंत्र आहेत. यामध्ये प्रतिबंध, रॉयलॅझम, लग्न, प्रणय-गीत, मारन, उच्चार, मोहन इत्यादी आजारांचे व वेगवेगळ्या प्रकारच्या औषधांचे वर्णन आहे.

वैदिक सभ्यता आणि संस्कृती जगात अनन्य होती. वैदिक संस्कृतीने भारताला सत्य आणि अध्यात्माचे आदर्श तसेच पुनर्जन्म आणि कर्मवादाचे उत्तम तत्व दिले. वर्णश्रम प्रणाली, वर्णव्यवस्था, जातव्यवस्था, त्याग विधी ही वैदिक काळाची निर्मिती आहे. हा काळ सामाजिक, धार्मिक आणि राजकीय दृष्टिकोनातून खूप महत्वाचा काळ होता.

ह्या पोस्ट मध्ये आपण वैदिक संस्कृति म्हणजेच vedic culture in marathi बद्दल माहिती जाणून घेतली . तुम्हाला पोस्ट कशी वाटली ही कमेन्ट बॉक्स मध्ये नक्की सांगा .

http://www.marathimahiti.com वेबसाईट ला भेट दया .

तुम्हाला जर सिंधु संस्कृती आणि हडप्पा संस्कृतीबद्दल माहिती घ्यायची असेल तर खालील लिंक वर जावून घेवु शकता.

सिंधू संस्कृती व हडप्पा संस्कृती माहिती 2021 | Full Haddapa Sanskruti In Marathi | Sindhu Sanskruti History In Marathi