भीमाशंकर मंदिराची संपूर्ण माहिती – इतिहास, ट्रेक व पर्यटन | Bhimashankar Temple: History, Significance

महाराष्ट्र हे भारतातील एक सांस्कृतिक, ऐतिहासिक आणि धार्मिकदृष्ट्या समृद्ध राज्य आहे. या राज्यात अनेक पवित्र तीर्थक्षेत्रे आहेत, त्यापैकी एक महत्त्वाचे स्थान म्हणजे भीमाशंकर. (Bhimashankar Temple history and nature )सह्याद्री पर्वतरांगांमध्ये वसलेले हे ठिकाण निसर्गसौंदर्य, धार्मिक महत्त्व आणि जैवविविधतेने परिपूर्ण आहे.

भीमाशंकर हे भगवान शंकराचे एक ज्योतिर्लिंग म्हणून ओळखले जाते. भारतातील बारा ज्योतिर्लिंगांपैकी हे एक असून, श्रद्धाळूंना, पर्यटकांना आणि निसर्गप्रेमींना एकसारखेच आकर्षित करणारे ठिकाण आहे.

भीमाशंकर मंदिराचे धार्मिक महत्त्व

भीमाशंकर हे स्थान भगवान शंकराच्या भक्तांसाठी अतिशय पवित्र मानले जाते. येथे विराजमान असलेले शिवलिंग ज्योतिर्लिंग म्हणून पूजले जाते. पौराणिक कथेनुसार, इथे भगवान शंकराने भीम नावाच्या असुराचा वध केला. तो असुर कुंभकर्णाच्या वंशातील होता.

भीमाने देवतांना त्रास दिला होता आणि त्यांच्या विनंतीवरून भगवान शंकराने रौद्र रूप धारण करून त्याचा वध केला. त्या प्रसंगी उगम पावलेली जलधारा म्हणजेच भीमा नदी. म्हणून या ठिकाणाला ‘भीमाशंकर’ असे नाव मिळाले.

भीमाशंकर मंदिराची रचना आणि स्थापत्यशास्त्र

भीमाशंकर मंदिर हे नागर शैलीत बांधले गेले आहे. हे मंदिर १३व्या शतकातील असून त्यानंतर अनेक वेळा पुनर्बांधणी करण्यात आली. त्याचे स्थापत्य सुंदर आणि नक्षीकामाने भरलेले आहे.

मंदिराच्या गाभाऱ्यात शिवलिंग आहे, जे अतिशय पवित्र मानले जाते. मंदिराभोवती सुंदर दगडी रचना, नक्षीकाम, शिल्पकला आणि गूढ वातावरण यामुळे येथे येणाऱ्या प्रत्येक भक्ताला अध्यात्मिक अनुभव येतो.

मंदिराच्या सभोवताली लाकडी कामाची कलाकुसर आणि इतिहासाशी संबंधित कोरीव आकृतीही पाहायला मिळतात. मंदिराच्या परिसरात नंदीची मूर्ती आहे, जी शिवमंदिरासमोर असतेच. हे संपूर्ण स्थान सह्याद्री पर्वताच्या कुशीत असल्याने तेथील हवामान आल्हाददायक आणि शांततेने परिपूर्ण असते.

भीमा नदीचा उगम

भीमा नदी ही कृष्णा नदीची उपनदी आहे. तिचा उगम भीमाशंकरच्या डोंगररांगांमधून होतो. या नदीला धार्मिक दृष्टिकोनातूनही खूप महत्त्व आहे.

पौराणिक कथेनुसार, भगवान शंकराच्या पराक्रमामुळे आणि कृपेने या नदीचा उगम झाला. ही नदी पुढे पुणे, सोलापूर जिल्ह्यांमधून वाहत जाते आणि शेवटी कृष्णा नदीला जाऊन मिळते.

भीमाशंकर अभयारण्य (वन्यजीव अभयारण्य)

भीमाशंकर मंदिराच्या आजूबाजूला भीमाशंकर वन्यजीव अभयारण्य आहे. १९८५ साली हे अभयारण्य जाहीर करण्यात आले. हे अभयारण्य सुमारे १३१ चौ.कि.मी. क्षेत्रफळावर पसरलेले आहे. येथे अनेक दुर्मीळ प्रजातींचे प्राणी, पक्षी आणि वनस्पती आढळतात.

येथील सर्वात प्रसिद्ध प्राणी म्हणजे जैवविविधतेच्या दृष्टीने दुर्मिळ असलेला ‘शेकरू’ (Giant Indian Squirrel). हा प्राणी महाराष्ट्राचा राज्यप्राणी आहे. याशिवाय येथे बिबटे, साळिंदर, रानडुक्कर, हरीण, अनेक जातीचे सरडे आणि साप आढळतात.

येथे भरपूर प्रमाणात औषधी वनस्पती आणि दुर्मिळ वृक्षसंपदा आहे. येथील सदाहरित वनराई निसर्गप्रेमींना खूप आकर्षित करते. पर्यावरण अभ्यासक, छायाचित्रकार आणि वन्यजीव संशोधक यांच्यासाठी हे ठिकाण एक उत्तम अभ्यास केंद्र आहे.

भीमाशंकरचा भौगोलिक संदर्भ आणि पोहोच

भीमाशंकर मंदिर पुणे जिल्ह्यातील खेड तालुक्यात स्थित आहे. हे मंदिर समुद्रसपाटीपासून सुमारे ३२५० फूट उंचीवर आहे. पुण्यापासून सुमारे ११० कि.मी. अंतरावर असलेल्या या ठिकाणी पोहोचण्यासाठी खालील मार्गांचा उपयोग करता येतो:

रस्तामार्ग :

पुणे, मुंबई किंवा नाशिकहून खाजगी वाहन किंवा एस.टी. बसने येता येते.

रेल्वे मार्ग :

पुणे किंवा लोनावळा हे जवळचे रेल्वे स्थानक आहेत.

पायी ट्रेक मार्ग :

भक्त आणि ट्रेकर्स साठी शिडे घाट आणि गणेश घाट हे पायी जाण्याचे प्रसिद्ध मार्ग आहेत.

आध्यात्मिक व सांस्कृतिक महत्त्व

भीमाशंकर हे केवळ धार्मिक ठिकाण नाही, तर महाराष्ट्राच्या संस्कृतीचा एक भाग आहे. श्रावण महिन्यात, महाशिवरात्रीला, आणि दर सोमवारी येथे हजारो भक्त दर्शनासाठी येतात. मंदिरात पारंपरिक रुद्राभिषेक, जलाभिषेक आणि अर्घ्य अर्पण केले जाते.

येथे येणाऱ्या भाविकांना अध्यात्मिक शांतता आणि समाधान लाभते. अनेक साधू-संतांनी येथे तपश्चर्या केली आहे. अशा पवित्र स्थळी ध्यानधारणा केल्याने मनःशांती आणि सकारात्मक ऊर्जा प्राप्त होते, असा विश्वास आहे.

पर्यटन व ट्रेकिंगचा अनुभव

भीमाशंकर हे ठिकाण ट्रेकिंगसाठी प्रसिद्ध आहे. सह्याद्रीच्या रांगांमध्ये वसलेले हे स्थान निसर्गप्रेमींसाठी आदर्श आहे. खासकरून पावसाळ्यात आणि थंडीच्या दिवसात येथे आले की हिरवेगार डोंगर, धबधबे, धुक्याचे अद्भुत दृश्य आणि पक्ष्यांचे आवाज यामुळे स्वर्गीय अनुभव मिळतो.

भीमाशंकर ट्रेक हा मध्यम ते कठीण श्रेणीत येतो. शिडे घाट, गणेश घाट, आणि ब्रम्हगिरी मार्ग हे प्रसिद्ध ट्रेकिंग मार्ग आहेत. ट्रेकिंग दरम्यान अनेक झरे, पाणवठे, गुहा आणि वन्यजीव दिसतात.

स्थानिक लोकजीवन आणि संस्कृती

भीमाशंकर परिसरात आदिवासी आणि स्थानिक ग्रामीण लोक वसलेले आहेत. त्यांच्या जीवनशैलीत साधेपणा आणि निसर्गाशी असलेली नाळ दिसून येते.

स्थानिक गावांमध्ये आपल्याला पारंपरिक महाराष्ट्रीय जीवनशैली पाहायला मिळते – उंबरठ्यावर तुळस, मातीची घरे, पारंपरिक जेवण आणि खास पाहुणचार.

हे लोक यात्रेच्या काळात दर्शनासाठी येणाऱ्या भाविकांसाठी अन्नछत्र, मार्गदर्शन आणि स्थानिक वस्तूंची विक्री करतात. त्यामुळे त्यांना आर्थिक उत्पन्नाचाही फायदा होतो.

निसर्गसंवर्धन आणि पर्यावरण जागृती

भीमाशंकरचा परिसर जैवविविधतेने भरलेला असल्यामुळे येथील निसर्गाचे संवर्धन आवश्यक आहे. अनेक पर्यावरणप्रेमी संस्था येथे वृक्षारोपण, प्लास्टिकमुक्त मोहिमा आणि प्राणीसंवर्धनाचे कार्य करत आहेत.

हे ही वाचा : लोणावळा हिल स्टेशन माहिती लोणावळा थंड हवेचे ठिकाण माहिती | Lonavala Hill Station Information In Marathi 2023

अभयारण्यात प्रवेश करताना काही नियम पाळावे लागतात – उदा., प्लास्टिकचा वापर टाळणे, प्राण्यांना त्रास न देणे, शांतता राखणे.

उपसंहार

भीमाशंकर हे ठिकाण धार्मिक, ऐतिहासिक, नैसर्गिक आणि सांस्कृतिक दृष्टिकोनातून एक अत्यंत समृद्ध स्थान आहे. येथे येणाऱ्याला अध्यात्मिक शांती, निसर्गाचा वेगळाच अनुभव आणि महाराष्ट्राच्या संस्कृतीचा ठसा जाणवतो. अशा प्रकारची ठिकाणे ही केवळ पर्यटन स्थळे नसून, ती आपल्या जीवनात गहिरा ठसा उमटवतात.

भीमाशंकरच्या पवित्र भूमीत एकदा तरी जाऊन अनुभव घेणे हे प्रत्येक श्रद्धाळू आणि निसर्गप्रेमीसाठी अत्यंत प्रेरणादायक आणि समाधानी अनुभव ठरतो.

मित्रांनो तुम्हाला आमचा हा लेख आवडला असेल तर तुम्ही तुमच्या मित्रांना हा लेख शेअर करा.

स्रोत :  गुगल