गंगा नदीविषयी संपूर्ण माहिती | Ganga River Information In Marathi 2023

गंगा नदी (Ganga River Information In Marathi 2023) जगातील सर्वात पूजनीय आणि सांस्कृतिकदृष्ट्या महत्त्वपूर्ण नद्यांपैकी एक आहे. भारत आणि बांगलादेशच्या उत्तर भागातून वाहणाऱ्या या नदीला धार्मिक, ऐतिहासिक आणि पर्यावरणीय महत्त्व आहे.

भारताच्या उत्तराखंड राज्यातील गंगोत्री ग्लेशियरमधून उगम पावणारी गंगा नदी सुंदरबनजवळ बंगालच्या उपसागरात विलीन होण्यापूर्वी अंदाजे २,५२५ किलोमीटर (१,५६९ मैल) लांबीची आहे. जगातील सर्वात दाट लोकसंख्येपैकी एक असलेल्या या नदीखोऱ्यात भारत, नेपाळ, चीन आणि बांगलादेशचा काही भाग व्यापलेला आहे.

गंगा ही केवळ एक नदी नाही; हिंदू पौराणिक कथांमध्ये गंगा माता ही देवी मानली जाते. आख्यायिकेनुसार, भक्तांच्या आत्म्याला शुद्ध करण्यासाठी आणि मोक्ष प्रदान करण्यासाठी नदी आकाशातून अवतरली. या आध्यात्मिक महत्त्वामुळे शतकानुशतके लाखो भाविक या नदीच्या काठावर येत आहेत.

पर्यावरणीयदृष्ट्या, गंगा खोरे विविध प्रकारच्या वनस्पती आणि प्राण्यांना आधार देते. गंगा नदीतील डॉल्फिन, घारियाल मगर आणि भारतीय सॉफ्टशेल कासव यासह अनेक संकटग्रस्त प्रजातींसाठी ही नदी अधिवास प्रदान करते. भात, गहू आणि ऊस या पिकांसाठी सुपीक जमीन उपलब्ध करून देणाऱ्या या भागातील शेतीच्या कामांसाठी येथील पाणलोट क्षेत्र महत्त्वाचे आहे.

नमामि गंगे कार्यक्रम :

प्रचंड सांस्कृतिक आणि पर्यावरणीय महत्त्व असूनही अलीकडच्या दशकांमध्ये गंगेला प्रदूषणाच्या गंभीर समस्येला सामोरे जावे लागले आहे. झपाट्याने होणारे शहरीकरण, औद्योगिकीकरण आणि प्रक्रिया न केलेले सांडपाणी सोडल्याने पाण्याची गुणवत्ता अत्यंत खालावली आहे.

नदी स्वच्छ आणि संवर्धनासाठी प्रयत्न केले गेले आहेत, प्रदूषण दूर करण्यासाठी आणि शाश्वत व्यवस्थापनास प्रोत्साहन देण्यासाठी भारत सरकारने “नमामि गंगे” (म्हणजे ‘गंगेला अभिवादन’) उपक्रम सुरू केला आहे. नमामि गंगे हा उपक्रम भारत सरकारद्वारे जून  2014 ला सुरु करण्यात आला.  या मिशनचा बजेट 20000 करोड रुपये आहे. या कार्यक्रमानुसार गंगा नदीच्या काठावरील कारखाने 2020 पर्यंत बंद करण्याचे आदेश दिले होते.

हे ही वाचा : रामेश्वरम मंदिर 

गंगा नदीचे महत्व :

गंगेच्या काठावर वसलेले वाराणसी शहर हे जगातील सर्वात जुने सतत वसलेले शहर आहे आणि हिंदूंचे एक प्रमुख तीर्थक्षेत्र आहे. वाराणसीच्या घाटांचा (नदीकडे जाणार् या पायऱ्या) उपयोग अंत्यसंस्कारासह विविध धार्मिक विधींसाठी केला जातो, ज्यामुळे दिवंगत आत्म्यांना मोक्ष मिळतो असे मानले जाते.

शिवाय भारतीय उपखंडाचा इतिहास आणि संस्कृती घडवण्यात गंगेचा मोलाचा वाटा आहे. यामुळे व्यापार आणि वाहतूक सुलभ झाली, ज्यामुळे भारताच्या हृदयभागाला गंगेच्या मैदानी भागाशी आणि त्यापलीकडे जोडले गेले. पाटलिपुत्र (सध्याचे पाटणा) आणि कनौज सह अनेक प्राचीन शहरे आणि सभ्यता तिच्या काठावर बहरल्या.

आपल्या सांस्कृतिक आणि ऐतिहासिक महत्त्वाबरोबरच गंगेच्या खोऱ्यात राहणाऱ्या कोट्यवधी लोकांच्या सामाजिक आणि आर्थिक जीवनात गंगेला महत्त्वाचे स्थान आहे. हे मच्छीमार, नाविक आणि शेतकऱ्यांसाठी उपजीविकेचे साधन म्हणून कार्य करते आणि स्थानिक अर्थव्यवस्थेत महत्त्वपूर्ण योगदान देते.

धार्मिक सण आणि समारंभ अनेकदा गंगेभोवती फिरत असतात आणि शुभप्रसंगी हजारो भाविक गंगेच्या पाण्यात स्नान करून विविध विधी पार पाडतात. अलाहाबाद (आता प्रयागराज) सह गंगेच्या काठावर चार पवित्र स्थानांदरम्यान फिरणारा कुंभमेळा दर १२ वर्षांनी आयोजित केला जातो.

गंगा नदीच्या प्रमुख उपनद्या : Ganga River Information In Marathi 2023

गंगा नदीच्या प्रमुख उपनद्यामध्ये शरयू, यमुना, महाकाली,कोसी, सोमानी, गंडक , महानंदा, सोन, बेटाव, केन आणि तोस यांचा समावेश होतो.

गंगा नदीवरील प्रमुख धरणे :

गंगा नदीवर असलेल्या प्रमुख धरणांची माहिती पुढीलप्रमाणे आहे.  फरक्का हे धरण पश्चिम बंगालमध्ये गंगा नदीवर उभारण्यात आले आहे. दुसरे धरण टिहरी धरण हे उत्तराखंडमधील टिहरी या जिल्ह्यात बांधलेले आहे. या धरणाची उंची सुमारे 261 मीटर असून जगातील पाचवे सर्वात मोठे धरण आहे. त्यानंतर तिसरे धरण भिमगोडा हे हरिद्वार या ठिकाणी आहे. हे धरण ब्रिटिशांनी 1840 मध्ये बांधले.

गंगा नदीची काही इतर नावे :

गंगा नदीला पुराणातील काही कथांनुसार विविध नावे मिळाली आहेत. त्यानुसार गंगा नदीला मिळालेली नावे पुढीलप्रमाणे आहेत.

ब्रम्हद्रवा , विष्णुपदी किंवा विष्णुप्रिया, भागीरथी, जान्हवी, त्रिपथगा किंवा त्रिपथगामिनी, मंदाकिनी अशी नावे गंगा नदीला मिळालेली आहे.

भारताच्या इतिहासात आणि संस्कृतीत गंगा नदीला अनन्यसाधारण महत्व आहे.  भारताच्या विकासात गंगा नदीचे खूप मोठे योगदान आहे यात काहीच संशय नाही.

संदर्भ : गुगल

मित्रांनो आमचा Ganga River Information In Marathi 2023 हा लेख कसा वाटला ते जरूर कळवा आणि आपल्या मित्रांना जरूर शेयर करा.

तुम्ही आमच्या मराठी माहिती आणि www.aboutindianenglish.com या website ला जरूर भेट द्या.

तुम्ही आमच्या इतिहासाची सोनेरी पाने आणि अंतरंग या फेसबुक पेजेसना नक्की फॉलो करा.