तक्षशिला विद्यापीठ संपूर्ण माहिती मराठी | Takshashila Univarsity Information In Marathi 2025

तक्षशिला विद्यापीठ (Takshashila Univarsity Information In Marathi 2025) हे प्राचीन भारतातील एक ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिकदृष्ट्या महत्त्वपूर्ण शैक्षणिक केंद्र होते. हे विद्यापीठ प्राचीन भारतातील गांधार प्रदेशातील तक्षशिला नगरीत वसले होते जी या गांधार जनपदाची राजधानी होती. जे सध्याच्या पाकिस्तानमधील रावळपिंडी शहराजवळ स्थित आहे.

तक्षशिला विद्यापीठ हे इ.स.पू. 800 ते इ.स. 500 या कालावधीत अस्तित्वात असे असे मानण्यात येते. 19 व्या शतकात अलेक्झांडर कनिंघम यांनी या विद्यापीठाचे अवशेष शोधले. हे विद्यापीठ जगातील सर्वांत प्राचीन विद्यापीठांपैकी एक मानले जाते.

तक्षशीला विद्यापीठाचा संबंध हा रामायण , महाभारत यांच्याशी आहे. असे मानल्या जाते कि, भगवान श्रीरामांचे बंधू भरत यांचे पुत्र तक्ष यांच्या नावाने ही नगरी वसलेली आहे. महाभारत आणि जातक कथा यामध्येही तक्षशीला विद्यापीठाचा उल्लेख आढळून येतो.

हे ही वाचा : नालंदा विद्यापीठ संपूर्ण माहिती.

तक्षशिला विद्यापीठाची वैशिष्ट्ये: Takshashila Univarsity Information In Marathi 2025

• आंतरराष्ट्रीय विद्यार्थी वर्ग: या ठिकाणी भारतासह इराण, इराक, ग्रीस, रोम, चीन, जपान, व्हिएतनाम, इंडोनेशिया इत्यादी देशांतील विद्यार्थी शिक्षण घेत असत असे आढळून आलेले आहे.

• अभ्यासक्रम: या विद्यापीठाचा अभ्यासक्रम पुढीलप्रमाणे होता. धर्म, तत्त्वज्ञान, वेद, आयुर्वेद, धनुर्विद्या, शिल्पकला, स्थापत्यशास्त्र, गणित, खगोलशास्त्र, संगीत, नृत्य, चित्रकला, वाणिज्य, सांख्यिकी इत्यादी 18 शास्त्रे आणि 18 कलांचा अभ्यासक्रम होता या विद्यापीठात समाविष्ट होता असे दिसून येते.

• लष्करी शिक्षण आणि राजकारण या विषयांचा अभ्यासक्रमात समावेश असल्यामुळे जगातील ग्रीस, चीन अशा देशांतून मोठ्या प्रमाणात विध्यार्थी या ठिकाणी शिक्षण घेण्यासाठी येत होते.

• शिक्षणपद्धती: तक्षशिला विद्यापीठ प्रत्येक शिक्षक हा स्वतंत्र संस्था समजल्या मानला जात असे. त्या शिक्षकाच्या अधीन 500 विद्यार्थ्यांपर्यंत असू शकत. निर्धन विद्यार्थ्यांना गुरूगृहात राहून शिक्षण घेण्याची सुविधा असे.

• विद्यार्थ्यांची  प्रवेश पात्रता: साधारणतः 16 ते 17 वयाच्या विद्यार्थ्यांचा प्रवेश या विद्यापीठात होत असे आणि शिक्षणाचा कालावधी 7 ते 8 वर्षांचा राहत होता. एकाच वेळी 5000 विद्यार्थी शिक्षण घेत असत.

• विद्वान शिक्षक: धौम्य ऋषी, आयुर्वेदाचार्य जीवक यांसारखे शिक्षक येथे कार्यरत होते. चाणक्य आणि व्याकरणकार पाणिनी याच ठिकाणी शिक्षण घेतल्याचे मानले जाते. बौद्ध साहित्यात असे म्हटले आहे कि, महान चक्रवर्ती सम्राट चंद्रगुप्त मौर्य यांचे शिक्षण याच ठिकाणी झाले होते. त्याचप्रमाणे भारतीय आयुर्वेदाचे जनक असलेले चरक कोसलचा राजा प्रसेनजीत हे देखील याच विद्यापीठाचे विद्यार्थी  होते. 

• तक्षशीला विद्यापीठ कोणी नष्ट केले ? : तक्षशीला विद्यापीठ कोणी नष्ट केले हा प्रश्न वारंवार विचारला जातो. इतिहासकारांनी असे म्हटले आहे कि,विविध आक्रमणांमुळे विशेषतः गुप्त काळानंतर या विद्यापीठाचा नाश झाला. विशेषकरून हुणांच्या आक्रमणामुळे या विद्यापीठाची खूप क्षति झाली. हुण राजा मिहीरकुल याच्या आक्रमणामुळे तक्षशीलाविद्यापीठचे खूप नुकसान झाले. अशा प्रकारच्या विविध आक्रमणांमुळे येथील विद्यार्थी इतर ठिकाणी शिक्षण घेण्यासाठी स्थित झाले. त्यातूनच या विद्यापीठाचे महत्व कमी कमी होत ते विद्यापीठ बंद पडले.

तक्षशिला विद्यापीठाच्या विध्वंसानंतर, भारतात पंधराशे वर्षांपर्यंत अशा प्रकारचे कोणतेही शैक्षणिक केंद्र अस्तित्वात आले नाही. आज आधुनिक भारतात , “Vishnugupta Vishwa Vidyapeetham” सारख्या संस्थांनी तक्षशिलाच्या शिक्षणपद्धतीचे पुनरुज्जीवन करण्याचा प्रयत्न केला आहे.

मित्रांनो आमचा तक्षशीला विद्यापीठ (Takshashila Univarsity Information In Marathi 2025) हा लेख तुम्हाला कसा वाटला ते कॉमेंट करून आम्हाला जरूर कळवा आणि तुमच्या मित्रांना हा लेख जरूर शेयर करा.

स्त्रोत : गुगल